Գործնական քերականություն

Գրիր՝ որ շարքում ինչ խոսքի մասեր են։
Տրված գոյականներից, ածականներից, դերանուններից, մակբայներից և ձայնարկություններից բայե՛ր կազմիր:

Ա. Ծաղիկ, քար, անուն, քարոզ, ձև:
Բ. Մեծ, բարձր, կարմիր, տափակ, սուր:
Գ. Ոչինչ, բոլոր, նույն, ամբողջ:
Դ. Կրկին, արագ, դանդաղ, հաճախ:
Ե. Վա՜յ, մկըկը, տը՜զզ, թրը՛խկ:

2․ Տրված նույնանուններից կազմի՛ր նախադասություններ
անցավ, բազուկ, կուրանա, զատիկ, վայրի, անտառ

3․ Տրված բառերը բաժանի՛ր բառակազմական բաղադրիչների (արմատների և ածանցների):

Ա. Թվական, պատմություն, աղյուսակ, գրիչ, ազդեցություն, խորություն:
Բ. Արևելք, արևմուտք, կենսագիր, օտարամուտ, ծովագնաց, ինքնատիպ:
Գ. Արևելյան, կենսագրություն, արևադարձային, անուշահոտություն, բազմատեսակություն:

4․Գրի՛ր տասը այնպիսի բառեր, որոնց մեջ հնչյունների և տառերի քանակները չհամապատասխանեն։

Պարապունք 54

Առաջադրանքներ։

1․y և x փոփոխականների կախվածությունը տրվում է y=kx  բանաձևով: Որոշել k գործակցի արժեքը, եթե y=12-ի, երբ x=3

2․ Որոշել, թե արդյո՞ք M(4;−8) կետը պատկանում է y=−2x  ֆունկցիայի գրաֆիկին: 

3․ Որոշել ֆունկցիայի բանաձևը, եթե հայտնի է, որ նրա գրաֆիկը կոորդինատների սկզբնակետով և A(−6;18) կետով անցնող ուղիղ գիծ է:

4․ Որոշել, արդյո՞ք y=kx ֆունկցիայի գրաֆիկն անցնում է M(14;2) կետով, եթե հայտնի է, որ այն անցնում է A(3;21) կետով:

Պարապունք 57

Թեմա՝ Վիետի թեորեմը։

Առաջադրանքներ։

1․ Լուծել քառակուսային հավասարումները ըստ Վիետի թեորեմի։

ա) x₁ = 4; x₂ = 2;
բ) x₁ = 5; x₂ = -3;
գ) x₁ = -4; x₂ = -2;
դ) x₁ = -5; x₂ = 3;
ե) x₁ = -17; x₂ = -3;
զ) x₁ = 23; x₂ = -1;
է) x₁ = -23; x₂ = 3;
ը) x₁ = -21; x₂ = -1;

2․ Հայտնի է, որ x²+17x+42=0 հավասարման արմատները ամբողջ թվեր են:Վիետի թեորեմի միջոցով գտիր դրանք: Արմատները գրիր նվազման կարգով:

x₁ = -3, x₂ = -14

3․ Կազմիր քառակուսային հավասարում, որի արմատներն են x₁=−1; x₂=−12 թվերը, ընդ որում, a=1

x^2 + 13x + 12 = 0

4․ Հայտնի է, որ բերված տեսքի քառակուսային հավասարման արմատները x₁=−8;x₂=−14 թվերն են: Ո՞րն է այդ հավասարումը:

x^2 + 22x + 112 = 0

5․ x²+px+114=0 հավասարման արմատներից մեկը  x₁=6 -ն է: Գտիր երկրորդ արմատը և p գործակիցը:
x₂ = 19;
p = -25;

տեքստային աշխատանք

1. Լրացրու բաց թողած տառերը և կետադրիր։
2. Գտիր անդեմ բայերը, որոշիր՝ որ դերբայներն են։
3. Գտիր մեկական ա ներքին, ու, վա հոլովումներին ենթարկվող գոյականներ։
4. Մուգ գրված գոյականների հոլովները որոշիր։
5. Գտիր դերանունները (5 հատ), որոշիր տեսակները։

Որոշել էինք շրջագայել հավա-ել ուշադրության արժանի հինավուր- ավանդությունները ուսումնասիրել իմ հայրենի լեռնաշխարհի հիացմունք պար-ևող պատմական հուշար-անները ճարտարապետական կոթողները։

Որոշել էինք շրջագայել հավասարել ուշադրության արժանի հինավուր ավանդությունները ուսումնասիրել իմ հայրենի լեռնաշխարհի հիացմունք պարունակող պատմական հուշարարները ճարտարապետական կոթողները։

Շրջում էինք ձիերով հա-թահարում լեռնաշ-թաների հոգնություն պատճառող բնական  խոչընդոտները անցնում անդնդախոր ձորերով։ Ձիրեին ազատ ար-ակելով նստում էինք բար-ունքների վրա ակնապի- նայում հազիվհազ նշմարվող օ-ագալար արահետներին դիտում բացատները որտեղ լուսնկա գիշերներին կ-տարներն էին խայտում արջերն էին մ-թմ-թում գնում իրենց որ-երը։ Ահա փոքրիկ լիճը ալիքների բեկբեկուն արփիափայլով աչքի պես վճիտ տեղաբնակները լոռեցուն հատուկ չափազանցությամբ Ծովեր են անվանել այն։ Պատահում էր երբ գիշրը վրա էր հասնում ճանապար-ը վստահում էինք ձիերին։ Սմբակերի թափից պոկվում էին քարեր ու գլորվում և անտառը լցվում էր ահասա-սու- արձագանքներով։

Շրջում էինք ձիերով հաշթանում լեռնաշների հոգնություն պատճառող բնական խոչընդոտները անցնում անդնդախոր ձորերով։ Ձիրեին ազատ արակելով նստում էինք բարունքների վրա ակնապինայում հազիվհազ նշմարվող օգալար արահետներին դիտում բացատները որտեղ լուսնկա գիշերներին կտարներն էին խայտում արջերն էին մթմթում գնում իրենց որերը։ Ահա փոքրիկ լիճը ալիքների բեկբեկուն արփիափայլով աչքի պես վճիտ տեղաբնակները լոռեցուն հատուկ չափազանցությամբ Ծովեր են անվանել այն։ Պատահում էր երբ գիշրը վրա էր հասնում ճանապարը վստահում էինք ձիերին։ Սմբակերի թափից պոկվում էին քարեր ու գլորվում և անտառը լցվում էր ահասասուծագործ արձագանքներով։

3.

1. Հոգնության ուշադրություն
2. Հավասարել ուշադրության արժանի հինավուր ավանդությունները
3. Հավասարել հիացմունքների հուշարարները
4. Հաշթանում խոչընդոտների պատճառող բնական խոչընդոտները
5. Ձիերով հաշթանում

4.

1. Հոգնության ուշադրություն
2. Հավասարել ուշադրության արժանի հինավուր ավանդությունները
3. Հավասարել հիացմունքների հուշարարները
4. Հաշթանում խոչընդոտների պատճառող բնական խոչընդոտները
5. Ձիերով հաշթանում

5.

1. Ճանապար
2. Վստահում
3. Կտար
4. Ավանդ
5. Բացատ

Առաջադրանքները՝ Մարգարիտ Սարգսյանի

Պարապունք 48

Թեմա՝ Սեղանի մակերեսը։

Բարձրությամբ և անկյունագծով սեղանը բաժանվում է երեք եռանկյունների: Սեղանի մակերեսը հաշվում ենք, որպես այդ եռանկյունների մակերեսների գումար:

S_ABCD=S_ABD+S_DBC S_ABCD=AD⋅BE/2+BC⋅DF/2=AD⋅BE/2+BC⋅BE/2=(AD+BC)⋅BE/2

Եթե սեղանի զուգահեռ կողմերը (հիմքերը) նշանակենք a և b, իսկ բարձրությունը՝ h, ապա՝

S_սեղան=a+b/2⋅h

Ուշադրություն

Նշենք մի քանի կարևոր հետևանքներ:

1. Եթե եռանկյունների բարձրությունները հավասար են, ապա նրանց մակերեսները հարաբերվում են ինչպես հիմքերը:

2. Եթե եռանկյունների հիմքերը հավասար են, ապա նրանց մակերեսները հարաբերվում են ինչպես բարձրությունները:

3. Եթե եռանկյունների բարձրություններն ու հիմքերը հավասար են, ապա եռանկյունները հավասարամեծ են: Օրինակ՝ միջնագիծը եռանկյունը բաժանում է երկու հավասարամեծ եռանկյունների:

Առաջադրանքներ։

1․ Սեղանի հիմքերը 3 մ և 7 մ են, իսկ բարձրությունը՝ 6 մ: Հաշվիր սեղանի մակերեսը:

S=(3+7)/2 * 6=5*6=30մ²

2․ Ո՞ր հատվածի երկարությունն է հավասար սեղանի հիմքերի կիսագումարին:

• միջնուղղահայացի
• միջին գծի
• անկյունագծի

3․Գտնել AD և BC հիմքերով ABCD սեղանի մակերեսը, եթե՝

ա) AD=21սմ, BC=17սմ, BH բարձրությունը 7սմ է,
S_ABCD = (AD+BC)2 * BH=(21+17)/2 * 7 = 19*7= 133սմ²

բ) ∠D=30, AD=10սմ, BC=2սմ, CD=8սմ,
եթե տանենք սեղանի բարձրությունը, ապա կստացվի ուղղանկյուն եռանկյուն, որտեղ 30 աստիճանի դիմացի էջը, որը սեղանի բարձրությունն է, հավասար է ներքնաձգի կեսին, այսինք ն h=8/2=4
S=(AD+BC)/2*h=(10+2)/2*4=6*4=24սմ²

Գործնական քեր.

Ընդգծված բառերը փոխարինի´ր  տրված հոմանիշներով: Տրված և ստացված տեքստերը համեմատի´ր (բացի բառերից՝ ի՞նչ է փոխվել):
Կողք, գույն, ճամփա, գնալ, գնացող, պատել, կուզ, տափակ, ծռված, թեքել, ձանձրալի, ամպ, անտարբեր, հենց, խառնվել, սար:

Ճանապարհի եզրով(ճամփի կողքով), շղթա կազմած, դանդաղ ընթանում են(գնում են) ուղտերը: Նրանք ներկված են անապատի երանգով(գույնով), սապատները(կուզերը) մաշված են ու կախված(ծռված) են մի կողքի: Սլացող(գնացող) ավտոմեքենաների բարձրացրած փոշին թուխպի(ամպի)նման պարուրում է(պատելեն) նրանց, բայց ուղտերն անվրդով շրջում(անտարբերթեքում)  են գլուխները: Անապատը տաղտկալի(ձանձրալի) է  ու միօրինակ, նա հեռու հորիզոնում ձուլվում է(խառնվում է) իր նման գորշ ու տաղտկալի երկնքին:
Ո´չ բլուր(սար) է երևում, ո´չ ցածրավայր: Ահա(Հենց) այստեղ էլ հեռավոր ժամանակներում մարդիկ որոշեցին, որ Երկիրը տափարակ(տափակ) է:

Պարապունք 47

Թեմա՝ Եռանկյան մակերեսը (կրկնողություն)։

Առաջադրանքներ։

1․Օգտվելով գծագրից, գտնել ABD, BDC և ABC եռանկյունների մակերեսները։

16×12=

2․Օգտվելով գծագրից, գտնել ABD, ADC և ABC եռանկյունների մակերեսները։

135×2

Օգտվելով գծագրից, գտնել ABC եռանկյան մակերեսը։

4. ABC եռանկյան մեջ ∠C=135^o, AC=6 դմ, իսկ BD բարձրությունը 2 դմ է։ Գտնել ABD եռանկյան մակերեսը։

5. Երկու եռանկյան բարձրությունները հավասար են, իսկ նրանցից մեկի հիմքը երկու անգամ փոքր է մյուսի հիմքից։ Գտնել այդ եռանկյունների մակերեսների հարաբերությունը։

Քիմիա ինքնաստուգում

1)Տվե՛ք ջրածին քիմիական տարրի բնութագիրը` ըստ տևյալ պլանի.

ա) քիմիական նշանը,

H

բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը,

1

գ) դիրքը պարբերական համակարգում,

1-ին պարբերություն,1-ին խումբ

2)Բնութագրե՛ք ջրածին պարզ նյութը` ըստ հետևյալ պլանի

ա) քիմիական բանաձևը,

Ջրածնի մոլեկուլի բանաձևն է՝ H₂

թ) մոլեկուլի կառուցվածքը,

Ջրածնի ատոմն ունի ամենապարզ կառուցվածքը` մեկ դրական լիցքով միջուկի  շուրջը սփռված է մեկ էլեկտրոն:

գ) հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը,

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը՝ 2,016 (կլորացված 2)

դ) մոլային զանգվածը:

Մոլային զանգվածը՝ 2 գ/մոլ

3)Տիեզերքում ու Երկրագնդի մթնոլորտի վերին րում ո՞ր քիմիական տարրն է ամենատարածվա տրե՛ք ճիշտ պատասխանը

ա) թթվածին,

բ) ազոտ,

գ) ջրածին,

դ) հելիում:

4)Հաշվե՛ք տրված զանգվածներով ջրածին նյութի քանակը (մոլ).

ա)1 գ

1/2=0.5 գ/մոլ

բ)4 գ

4/2=2 գ/մոլ

q) 10 գ

10/2=5 գ/մոլ

Պատ.`ա) 0,5 մոլ H2

բ) 2 մոլ H2

գ) 5 մոլ H2

5) Հաշվե՛ք ջրածին տարրի զանգվածային բաժինը (%) մեթանի CH4 մոլեկուլում
Мr(СН₄) = 12 + (1 × 4) = 16

 w(Н)  = ( 4 : 16) × 100% = 25%

Պատ.՝ 25% :

6) Հաշվե՛ք ջրածնի ատոմների թիվն 9 գ ջրում:

9:(2×1+16)=9:18=0,5
0,5×6,02×10^{^}23=3,01×10^{^}23=6,02×10^23

Պատ.՝ 6, 02 x 10^23

7)Գրել ռեակցիաների տեսակները

ա) H2 +CL2= 2HCl միացման

բ)Fe+ 2HCl= Fe Cl2 + H2 տեղակալման

Գ) 2H2O=2H2+O2 քայքայման

Բաշ Ապարանի Ճակատամարտ

Ապարանի ճակատամարտը սկսվել է 1918 թվականի մայիսի 23-ի կեսօրին, երբ Էսադ փաշայի դիվիզիան և Քյազիմ փաշայի երկու գնդերը մտել են Ապարանի գավառի սահմանը։ Սարդարապատի ճակատամարտի (1918) ժամանակ թուրք հրամանատարությունը որոշել է 9-րդ դիվիզիան ուղարկել Բաշ Ապարան՝ փորձելով Երևան արշավել հյուսիսից և դուրս գալ Սարդարապատի շրջանում հակահարձակման անցած հայկական զորամասերի թիկունքը՝ նրան կտրելով Երևանից: Թուրքական այդ ծրագիրը խափանելու նպատակով հայկական հրամանատարությունը Սարդարապատի ճակատամարտից Դրոյի գլխավորությամբ շտապ ուժեր (6 հզ. մարդ) է տեղափոխել Բաշ Ապարան: Հայկական կանոնավոր զորամասերին մեծ աջակցություն են ցույց տվել ինչպես հայ, այնպես էլ եզդի աշխարհազորայինները՝ Ջահանգիր Աղայի գլխավորությամբ: Մարտերի ընթացքում թուրքական հրոսակները գլխովին ջախջախվել են և հետ շպրտվել Բաշ Ապարանից արևմուտք: Բաշ Ապարանի ճակատամարտը Սարդարապատի ճակատամարտի և Ղարաքիլիսայի ճակատամարտի հետ կարևոր դեր է խաղացել դեպի Երևան և Արարատյան դաշտ թուրքական զորքերի արշավանքները կասեցնելու գործում:

Հատկացուցիչ

Հատկացուցչը գոյական անդամի լրացումներից է։

Հատկացուցիչը պատասխանում է  ու՞մ, ինչի՞, ինչերի՞  հարցերին։

Հատկացուցիչ ունեցող անդամը կոչվում է հատկացյալ։

Այն արտահայտվում է՝

գոյականով —  Արևը չորացնում է գետի խոնավությունը:  (Ակսել Բակունց)

դերանունով-  Սակայն ձեր մայրերն անհամեմատ ավելի բախտավոր են…  (Ավ. Իսահակյան)

գոյականաբար գործածված այլ բառերով (ածական, թվական, դերանուններ, որոշ դերբայներ։

1. Հարցական դերանունները փոխարինի՛ր հատկացուցիչներով:
   • իմ աչքն ամբողջ օրը ճանապարհին էր:
   • Միշտ հիշում է նրա խոսքը:
   • աղբյուրի ջուրը բարձրացել էր ձնհալից:
   • տորոնի արմատները շատ խորն էին թափանցել:
   • Ռուսաստանի փողոցները լայն էին և ուղիղ:
2. Ընդգծված բառերին ավելացրո՛ւ հատկացուցիչ լրացումներ, որոնք ցույց տան, թե դրանք (հատկացյալները) ո՛ւմ, կամ ինչի՛ն են պատկանում կամ վերաբերում:
   • Արևի Լույսի պատճառով շատ խորն էին իջել:
   • Սիրով կարդում էր Թումանյանի բանաստեղծությունները:
   • Այս Երեկոն շատ խաղաղ էր:
   • Մրգի Խանութն արդեն երկար ժամանակ փակ էր:
   • Նախարարի Հրամանները շատ արագ էին կատարվում:
3. Ընդգծված հատկացուցիչների և հատկացյալների կապը հստակ ցույց տալու համար կետադրիր:
   • Առագաստանավի՝անցյալ դարում ապրած նավապետի գրառումներում մի հետաքրքիր փաստ կա:
   • Վարելահողերի՝անտառներ հատելու միջոցով ընդարձակման հետ հաճախացան խորշակները, որոնք իսկական պատուհաս են հողագործության համար:
   • Հողի՝սև մրրիկներից պաշտպանող բարեկամը անտառն է:
   • Մթնոլորտը կեղտոտում են նաև անտառային հրդեհների՝արևի դեմքր ծածկող ծուխն ու հրաբխային մուրը:
   • Անձրևների և հալոցքի ջրի՝լեռնային ապարներր մաշեցնող շիթերը քայքայում են նաև շատ հանքային աղեր:
4. Ղազարոս Աղայանի «Երկու խոշոր չարիք» հոդվածից դո՛ւրս գրել 4-5 նախադասություն, որտեղ հատկացուցիչ-հատկացյալներ կան և ընդգծել դրանք։